MỘT NGỘ NHẬN SAI LẦM VỀ NHÀ NGUYỄN

Trước hết, chúng tôi phải lưu ý rằng bài viết không nhằm mục đích biện hộ cho nhà Nguyễn (1802-1945), mà từng nét mực đang được viết trên tinh thần “gặp chỗ đáng nghi trong sử thì cần biện bạch để mong rõ sự thật”. Nên những ai không muốn tìm đến sự thật đã qua, mà chỉ muốn tự lừa dối bản thân thì có thể lướt qua bài này nhé.

Đi vào nội dung, từ thế kỷ trước đến nay có một thông tin mà nhiều người đến tận thời điểm này vẫn còn tin tưởng, đó là nhà Nguyễn, hay nói cho đúng là 50 năm đầu của triều đại này (tương ứng với thời gian trị vì của vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức) có 400 cuộc khởi nghĩa/nổi dậy chống triều đình Huế (nhiều nguồn khác nhau sẽ thay đổi, có thể là 300, có lúc lên đến tận 500 cuộc). Vấn đề ở những số liệu này, là nó không có căn cứ!

Thật vậy, theo như chúng tôi nghiên cứu được, thì người đầu tiên đưa ra số liệu kia là sử gia Chu Thiên vào năm 1960 trên Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 19, qua bài viết dưới nhan đề “Mấy Nhận Xét Nhỏ Về Những Cuộc Nông Dân Khởi Nghĩa Triều Nguyễn” (ai muốn đọc toàn văn bài này có thể nhắn tin riêng với chúng tôi), ông nói rằng: “Suốt đời Gia Long (1802-1820), theo trong Đại Nam thực lục chính biên chép (xin lưu ý đoạn này), trừ bọn giặc bể Tề ngôi ở ngoài Bắc, và giặc bể Chà và ở trong Nam luôn luôn vào cướp miền ven biển, trừ hai loại giặc biển ấy ra không kể, chỉ tính nguyên những cuộc nổi dậy ở trong nước cũng cộng được trên 70 cuộc. Đời Minh Mạng (1821-1840), cũng chỉ tính riêng những cuộc nổi dậy ở trong nước là hơn 230 cuộc. Đời Thiệu Trị ngắn ngủi chỉ có 7 năm thôi (1841-1847), cũng có hơn 50 cuộc. Đời Tự Đức (1848-1883), tính đến khi triều đình Huế phải ký hòa ước Nhâm tuất (1862), nhường đất ba tỉnh phía đông Nam bộ cho thực dân Pháp, thì đã có độ 40 cuộc khởi nghĩa ở trong nước, 49 cánh giặc ở bên đất Đại Thanh tràn sang và 27 lần giặc biển vào cướp phá ở khắp các bến từ Bắc đến Nam. Nếu tính đến hết đời Tự Đức, khi Pháp đã đánh chiếm hẳn Bắc kỳ (1883) thì có chừng 103 cuộc nhân dân nổi dậy, hơn 100 vụ phỉ bên nhà Thanh tràn sang và ngót 60 lần giặc biển ở ngoài vào cướp phá” (nếu các bạn lười tính toán thì ngay đoạn sau đó, Chu Thiên có tự tổng hợp lại tất cả là “101 vụ ở ngoài tràn vào, còn hơn 500 cuộc nổi dậy ở bên trong”). Nghe có vẻ rất công phu, đáng tin cậy nhỉ? Nhưng thật ra là không, đọc cả bài viết của Chu Thiên, sẽ thấy ông chỉ thống kê được có 5 cuộc khởi nghĩa dưới mác “tiêu biểu” trong giai đoạn này thôi (tức chỉ 1/100 của “hơn 500 cuộc nổi dậy ở bên trong” mà ông đã đưa ra).

“Kế thừa” số liệu của Chu Thiên, nhiều sử gia sau đó, kể cả các giáo sư như Phan Đại Doãn (trong một Báo cáo tại Hội nghị khoa học về triều Nguyễn năm 1977), Nguyễn Phan Quang (trong sách “Phong Trào Nông Dân Việt Nam Nửa Đầu Thế Kỷ 19” năm 1986) cũng đề cập rằng: “Theo sự ghi chép của sử nhà Nguyễn trong bộ Đại Nam thực lục chính biên thì từ Gia Long năm đầu (1802) đến Tự Đức năm cuối (1883) có hơn 350 cuộc khởi nghĩa lớn nhỏ, trong đó thời Tự Đức là nhiều nhất”. Nhưng vấn đề là vẫn chưa có một ai, kể cả đến tận thời điểm bài viết này ra đời (tức từ năm 1960 đến nay là 2024), thực sự thống kê từng cuộc khởi nghĩa thời nhà Nguyễn có trong Đại Nam thực lục chính biên cả, ai cũng chỉ kể được vài cuộc khởi nghĩa tiêu biểu (như Phan Bá Vành, Nông Văn Vân, Lê Văn Khôi, Cao Bá Quát..) rồi lập luận đó là tiêu biểu chớ thực tế sẽ còn nhiều hơn, lên đến 400 500 cuộc là ít (nhưng thực tế đó là những cuộc khởi nghĩa nào thì không kể), có người còn bực bội nói rằng SGK ghi như thế thì chắc chắn là đúng, cùng nhiều lập luận phản khoa học khác!

Nét mực có hạn, bài viết trên mạng xã hội cũng không nên quá sức dài dòng, tóm lại chúng tôi viết bài này là để chỉ ra rằng mấy số liệu về khởi nghĩa thời nhà Nguyễn đến thời điểm hiện tại là không có căn cứ, chưa có một ai thực sự nghiêm túc, bằng những phương pháp khoa học để lập bảng thống kê chính xác nhà Nguyễn có bao nhiêu cuộc khởi nghĩa, do ai lãnh đạo, kéo dài trong bao lâu, vị quan nào đánh dẹp, tổn thất nhân mạng, bắt giữ bao nhiêu người… (ai dẫn được thì rất là cảm kích). Nên hy vọng từ giờ, khi bàn về vấn đề này, chúng ta sẽ biết cẩn trọng hơn, hãy đọc sử bằng đầu óc, đừng để sự thù ghét lấn áp!