MỘT NGỘ NHẬN SAI LẦM VỀ TIỀN GIẤY

Nói đến cải cách của thiên tài sinh nhầm thời - Hồ Quý Ly, mọi người sẽ nghĩ đến điều gì trước tiên? Đa số người được hỏi câu này sẽ trả lời là tiền giấy, ngay trong SGK cũng đưa tiền giấy vào cải cách của nhà Hồ, hay đi xa hơn, nhiều người còn mặc định nhà Hồ là triều đại đầu tiên ban hành/sử dụng tiền giấy trong lịch sử Việt Nam! Nói vậy chúng tôi e là chưa chuẩn lắm.

Chúng tôi không phủ nhận nhà Hồ thực sự có những chính sách liên quan đến việc này, nhưng có một điều ít ai nhận ra hoặc phổ biến, đó là cải cách tiền giấy đã có từ cuối thời nhà Trần (1226-1400), chớ không phải mãi đến tận nhà Hồ (1400-1407) mới xuất hiện.

Nói có sách, mách có chứng, cứ lật sử liệu gần nhất ghi chép về việc ấy là Đại Việt Sử Ký Toàn Thư - Bản Kỷ - Quyển VIII, sẽ thấy một đoạn như sau:

“Bính Tý, [Quang Thái] năm thứ 9 [1396], (Minh Hồng Vũ năm thứ 29).

Mùa hạ, tháng 4, bắt đầu phát [tiền giấy] Thông bảo hội sao. In xong, ra lệnh cho người đến đổi, cứ 1 quan tiền đồng đổi lấy 1 quan 2 tiền giấy.

Thể thức [tiền giấy]: tờ 10 đồng vẽ rồng, tờ 30 đồng vẽ sóng, tờ 1 tiền vẽ mây, tờ 2 tiền vẽ rùa, tờ 3 tiền vẽ lân, tờ 5 tiền vẽ phượng, tờ 1 quan vẽ rồng. Kẻ làm tiền giả bị tội chết, ruộng đất, tài sản tịch thu.

Cấm tuyệt tiền đồng, không được chứa lén, tiêu vụng, tất cả thu hết về kho Ngao Trì ở kinh thành và trị sở các xứ. Kẻ nào vi phạm cũng bị trị tội như làm tiền giả.

[...]

Những quy chế về tiền giấy, về mũ áo trên đây đều làm theo lời của thiếu bảo Vương Nhữ Chu cả”.

(其 法 十 文 幅 畫 澡 三 十 文 幅 畫 水 波 一 陌 畫 云 二 陌 畫 龜 三 陌 畫 麟 五 陌 畫 鳳 一 緍 畫 龍 僞 造 者 死 田 産 没 官 禁 絶 銅 錢 不 得 私 藏 私 用 並 𠬧 入 京 城 鼇 池 及 各 䖏 治 所犯 之 者 罪 如 之 〇 [...] 鈔 法 冠 服 等 制 皆 從 少 保 王 汝 舟 之 言 也 〇)

Như vậy, vào năm 1396, tức dưới thời vua Trần Thuận Tông, triều đình nhà Trần đã cho ban hành tiền giấy rồi, hơn nữa, ngay chính Toàn Thư cũng ghi chép rất rõ đó là ý tưởng của thiếu bảo Vương Nhữ Chu. Cứ cho lúc ấy Hồ Quý Ly đã thâu tóm được nhà Trần trong tay, cứ cho tiền giấy là ý tưởng của ông, Vương Nhữ Chu chỉ đang đại diện trên giấy tờ, thì có một sự thật vẫn không thay đổi rằng, cải cách tiền giấy đã có từ thời nhà Trần, không phải sang tận nhà Hồ mới có, nhà Trần mới đúng thực là triều đại đầu tiên cải cách từ tiền đồng sang tiền giấy trong lịch sử Việt Nam!